Emekli Çalışan Kendi İsteğiyle İşten Ayrılırsa Tazminat Alabilir mi? Diğer Hakları Neler?

Emekli çalışan kendi isteğiyle işten ayrılırsa tazminat alabilir mi?

Evet, emekli çalışan kendi isteğiyle işten ayrılırsa tazminat alabilir. Ancak bu durum tamamen ayrılma gerekçenize, işverenle olan ilişkinize ve ilgili mevzuata uygunluğa bağlıdır. Eğer haklı bir gerekçeyle işten ayrılıyorsanız ya da işveren işten çıkışınızı gerçekleştiriyorsa, tazminat hakkınızı talep edebilirsiniz. Bu konuda hukuki destek alarak süreci daha sağlıklı yürütebilirsiniz.

Kesin bir dil ile çalışan emekliler tazminat alabilir ve bununla ilgili düzenleme emekli çalışanların tazminatı ve çalışma koşulları, 4857 sayılı İş Kanunu'nun ilgili maddeleri, Resmi Gazete’de 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı yayında yer almıştır. Bunun yanı sıra, 2024/15 sayılı SGK genelgesi, kıdem tazminatı hesaplamalarındaki güncel uygulamaları ve işveren yükümlülüklerini detaylandırmaktadır.

Emeklilik kıdem tazminatı nedir?

Emeklilik kıdem tazminatı, bir çalışanın emekliliğe hak kazandığında ya da emekli olduktan sonra işten ayrılması durumunda aldığı tazminattır. Bu tazminat, çalışanın işyerinde geçirdiği süreye ve brüt maaşına göre hesaplanır. Kısacası, bir işyerine yıllarca emek vermiş bir çalışanın, o işyerindeki hizmetleri için aldığı bir tür “teşekkür” ödemesidir. Çalışan emekli de emekli olduktan sonra çalıştığı süre kadar bu tazminat hakkından faydalanır.

Kimler emeklilik kıdem tazminatı alabilir?

Emeklilik kıdem tazminatını alabilmek için şu şartlar geçerlidir:

• Çalışan, emekliliğe hak kazanmış ve bunu Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) belgesiyle kanıtlamışsa, işten kendi isteğiyle ayrıldığında tazminat alabilir.
• Emeklilik sonrası tekrar çalışmaya başlayan bir kişi de, işten ayrıldığında kıdem tazminatı hakkına sahiptir. Ancak bu durumda sadece yeniden çalıştığı süre için tazminat alabilir.

Emekli çalışanın tazminat hakları hangi şartlara bağlı?

Emekli çalışanların tazminat hakları, 4857 sayılı kanunda yer almaktadır. Burada İş Kanunu’nun 14. maddesi ve bu maddeyle ilgili ek hükümler emekli çalışanın tazminat hakkının olup olmadığını gayet net bir şekilde açıklamaktadır. Dikkat edilecek asıl konu yukarıda da temas edildiği gibi işten ayrılma durumudur. Bu durumda emekli çalışan aşağıda belirtilen şartlarda işten ayrılıyorsa tazminat alabilir:

İşveren emekli çalışanı işten çıkartıyorsa

İşveren, emekli bir çalışanın iş sözleşmesini sona erdiriyorsa, bu durumda emekli çalışana çalıştığı süre ve aldığı maaşa bağlı olarak değişecek olan tazminatı vermek zorunda kalır. Çalışan emeklinin işveren tarafından haksız ya da geçerli bir sebeple işten çıkarılması emeklilikten sonra çalışılan süre göz önünde bulundurularak kıdem tazminatı hesaplaması yapılır.

Emekli çalışan (belli koşullarda) kendi isteği ile işten ayrılıyorsa

Emekli çalışan kendi isteğiyle işten ayrılıyorsa, genel bir kaide olarak tazminat alamaz. Ancak işveren tek taraflı ve haksız bir şekilde çalışma koşullarında değişiklik yapmış ve şartları ağırlaştırmışsa; çalışan emekli bu yeni iş koşullarından dolayı işten ayrılmak istemişse tazminata hak kazanabilir. Emekli çalışanın onayı olmaksızın iş şartlarında yapılan haksız değişiklik sonucu emekli bu gerekçeleri göstererek kendi isteği ile işten ayrılırsa tazminat alabilir.

Mesela, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24. maddesine göre, emekli çalışan, sağlığıyla ilgili problemler, ahlaki ve iyi niyetli olmayan davranışlar veya çalışma koşullarının önemli düzeyde ağırlaştırılması gibi gerekçelerle haklı bir fesih yaparsa tazminata hak kazanır.

Taciz ve psikolojik baskı (Mobbing) varsa

İşyerinde emekli çalışana karşı taciz söz konusu ise veya mobbing dediğimiz psikolojik baskı varsa bu gerekçeler ile çalışan emekli iş akdini feshederek kıdem tazminatı alabilir.

Çalışan emeklinin sağlık sorunları varsa

Emekli çalışan, sağlık sorunları nedeni ile çalışamayacak duruma gelmişse ve bunu sağlık raporu alarak belgelendirmiş ise kıdem tazminatı alabilir.

Eğer çalışan kişi, emekli olduktan sonra tekrar çalışmış ve belirtilen koşullarda işten ayrılma durumuyla karşı karşıya kalmışsa, bu çalışılan dönemin kıdem tazminatı ayrı hesaplanır. Bu durumda SGK kayıtları ve hizmet dökümleri önem taşır. Emekli çalışanların, işten ayrılma durumunda tazminat haklarını alabilmeleri için yasal süreçleri takip etmeleri gerekir.

Emekli çalışan hangi durumlarda tazminat alamaz?

Emekli çalışan bazı durumlarda tazminat alamaz. Çalışan emeklilerin tazminat alamayacağı durumları şu şekilde açıklayabiliriz:

Disiplinsizlik nedeniyle işten çıkarılma

Eğer işveren, iş sözleşmesini 4857 sayılı İş Kanunu'nun 25. maddesi çerçevesinde, "ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar" nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirmiş ise emekli çalışan tazminat almaya hak kazanamaz. İşverenin, emekli çalışanın işyerinde disiplinsizlik yaptığına dair gerekçeleri sunarak iş akdini feshetmesi halinde emekli çalışan tazminat alamaz.

Haksız fesih iddiası

Çalışan emekli, kendi isteğiyle işten ayrıldığı durumda işverene ayrılma gerekçesini sunmaz ise ve işveren bu durumu haksız fesih olarak değerlendirirse tazminat hakkı riske girer.

Çalışanın ayrılırken eksik evrak teslim etmesi

İşten ayrılma sürecinde, SGK’ya sunulan evraklarda eksiklik ya da hata yapılması tazminat sürecini uzatabilir veya engelleyebilir.

Emekli çalışanın tazminat almasına engel davranışlar nelerdir?

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25. Maddesinde belirtilen ‘ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışlar’ın çalışan tarafından yapılması neticesinde tazminat hakkı tehlikeye girer. İşveren bu davranışlar yapan emekli çalışanın sözleşmesini tazminatsız olarak feshedebilir. Bu hakkı kaybetmemeniz için yapmamanız gereken davranışları sizin için hazırladık.

Doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlar

Emekli çalışanın, işvereni yanıltacak şekilde yanlış beyanda bulunması veya işverene zarar verecek bir davranış sergilemesi tazminat hakkını engelleyebilir. Örneğin, sahte belge sunmak ya da geçmişteki deneyimlerini gerçeğe aykırı şekilde işverene bildirmek gibi.

İşyerinde suç işlenmesi

Çalışan emeklinin, işyerinde hırsızlık yapması, işverenin veya diğer çalışanların mal varlığına zarar vermesi, uygunsuz olan ve tazminatı tehlikeye atan diğer davranıştır. İşyerine ait bilgileri yasa dışı bir şekilde üçüncü taraflarla paylaşmak da bu kapsamda değerlendirilebilir.

İşyerinde çalışanın yaptığı uygunsuz davranışlar

İşyerinde diğer çalışanlara veya işverene hakaret etmek, tacizde bulunmak veya fiziksel şiddet uygulamak. Bu tür davranışlar, çalışma ortamının sükunetini bozduğu için işveren tarafından ş sözleşmesinin feshi için haklı neden sayılır.

Gizlilik ihlali

Çalışanın işverenin ticari sırlarını, müşteri bilgilerini veya diğer gizli verileri izinsiz şekilde paylaşması tazminat hakkını kaybetmesine sebep olabilir.

Gerekçe belirtmeden işe devam etmemek (devamsızlık)

Emekli alışanın ardı ardına 2 iş günü, bir ay içinde 3 iş günü ya da bir ayda toplamda 5 iş günü izinsiz ve mazeretsiz olarak işe gelmemesi çalışanın iş sözleşmesinin sonlandırılması ve tazminat kaybı için önemli bir sebeptir.

İş güvenliği kurallarına uymamak

Çalışanın işyerinde güvenliği tehlikeye atacak davranışlarda bulunması, örneğin, iş sağlığı ve güvenliği kurallarını ihlal etmesi veya kasıtlı olarak ekipmanlara zarar vermesi kanunda yer alan uygunsuz diğer davranıştır.

Uyuşturucu veya alkol kullanımı

Çalışan emeklinin iş saatleri içinde alkol veya uyuşturucu madde kullanması ya da bu maddelerin etkisi altındayken işe gelmesi fesih ve tazminat kaybı için yeterlidir.

Verilen görevleri yapmamak

Çalışan emeklinin kendisine verilen görevi yerine getirmemesi ve bu davranışı sürekli hale getirmesi. İşveren, çalışanın bu tür davranışları karşısında haklı nedenle fesih yapabilir.

Emekli çalışanın kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

Emekli bir çalışanın kıdem tazminatı hakkı, çalıştığı süre ve aldığı brüt maaşa bağlı olarak hesaplanır. Bu hak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun ilgili hükümleri çerçevesinde belirlenir ve hesaplamada bazı güncel düzenlemeler dikkate alınır. Şimdi bunu daha detaylı ama anlaşılır bir şekilde açıklayalım.

Kıdem tazminatı, çalışanın işyerinde geçirdiği her bir yıl için 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Brüt maaş dediğimiz, net maaştan farklı olarak sigorta primi, gelir vergisi gibi kesintiler yapılmadan önceki maaştır. Çalışma süresi tam yıl olmayanlar için de gün üzerinden hesaplama yapılır. Yani 6 ay çalışmışsanız, kıdem tazminatınız 15 günlük maaşınız üzerinden hesaplanır.

Örnek 1:

• Emekli bir çalışan, bir işyerinde 7 yıl çalışmış olsun.
• Brüt maaşı ise 18.000 TL.
• Hesaplama şu şekilde yapılır:
  7 yıl x 18.000 TL = 126.000 TL.

Ancak bu tutar, kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Kıdem tazminatı tavanı Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir. Tavan, işverenin ödeyebileceği maksimum tazminat tutarını gösterir. Örneğin, 2024 yılı için kıdem tazminatı tavanının 22.000 TL olduğunu varsayalım. Çalışanın brüt maaşı bu rakamın üzerindeyse, tazminatı en fazla 22.000 TL üzerinden hesaplanır.

Örnek 2:

Çalışanın brüt maaşı 25.000 TL ise ve 5 yıl çalışmışsa: 5 yıl x 22.000 TL (tavan) = 110.000 TL tazminat alabilir.

Bu durumda maaşınız ne kadar yüksek olursa olsun, hesaplama tavan rakamına göre yapılır.

Emekli çalışanların işten çıkışında hangi hakları vardır?

Emekli çalışanların işten ayrıldıklarında hangi haklara sahip olduğu konusu hem işverenler hem de çalışanlar için net bir şekilde açıklığa kavuşmuş durumda. Emekli çalışan olarak işten ayrılmış iseniz siz de bu hakları elde edebilirsiniz.

Kıdem tazminatı hakkı

Emekli bir çalışan, işyerinden ayrıldığında belirli şartlara uyulmuş ise kıdem tazminatı alabilir. Bu konuda detaylı bilgiyi yukarıda aktardık.

İşsizlik maaşı hakkı

Bu konu biraz karmaşıktır, çünkü emekli çalışanlar genelde işsizlik maaşı hakkına sahip değildir. Ancak emeklilik sonrası yeniden çalışmaya başlamış ve sigortalı olarak prim ödemişseniz, bazı durumlarda işsizlik maaşı alabilirsiniz. Bu, tamamen işsizlik sigortası primlerinizin ödenip ödenmediğine bağlı.

Fazla mesai ve izin hakları

Emekli olmanız, fazla mesai ya da kullanılmamış yıllık izinlerinizin ödenmeyeceği anlamına gelmez. Eğer işten ayrılıyorsanız, 2024 düzenlemelerine göre:

Tüm kullanılmamış izin günlerinizin ücreti size ödenmek zorundadır.

Ayrıca, fazla mesai yaptıysanız, bunların ücreti de ayrıldığınızda size ödenir.

Sosyal güvenlik destek primi

Emekli çalışanlar, çalışmaya devam ederken işveren tarafından kendilerine sosyal güvenlik destek primi ödenir. İşten ayrıldığınızda, bu primlerin düzenli ödenip ödenmediğini kontrol etmelisiniz. Eğer ödenmediyse, hukuki haklarınızı arayabilirsiniz.

İhbar tazminatı

Eğer işveren sizi haber vermeden, bir anda işten çıkardıysa, ihbar tazminatı hakkınız doğar. İhbar süresi, işyerindeki kıdeminize göre belirlenir ve 2 ile 8 hafta arasında değişir. Emekli çalışanlar da diğer çalışanlar gibi bu haktan yararlanabilir.

Emekliler için ihbar tazminatı nedir?

İhbar tazminatı, habersiz bir şekilde işten çıkarılan çalışanların mağdur olmaması için kanunla güvence altına alınmış bir haktır. İşveren, bir çalışanı işten çıkaracaksa, bunu önceden haber vermek zorundadır. Eğer bu bildirimi zamanında yapmazsa, çalışana ihbar süresine karşılık gelen bir ödeme yapmak zorundadır. Emekli çalışanlar da diğer çalışanlar gibi bu haktan yararlanır.

İhbar süresi ne kadar?

İhbar süresi, işyerinde çalıştığınız süreye göre belirlenir. Yani, işyerinde ne kadar uzun çalışmışsanız, ihbar süreniz o kadar uzar. 2024 yılı itibarıyla bu süreler şu şekilde:

• 0-6 ay arası çalışanlar: 2 hafta
• 6 ay - 1,5 yıl arası çalışanlar: 4 hafta
• 1,5 yıl - 3 yıl arası çalışanlar: 6 hafta
• 3 yıl ve üzeri çalışanlar: 8 hafta

Eğer işveren bu süreyi beklemeden sizi işten çıkarırsa, bu süreye karşılık gelen maaşı size ihbar tazminatı olarak ödemesi gerekir.

İhbar tazminatı nasıl hesaplanır?

İhbar tazminatının miktarı, sizin brüt maaşınıza göre hesaplanır. Şöyle düşünün: İşveren size ihbar süresi kadar önceden haber vermek yerine, doğrudan işten çıkarıyorsa, o süre boyunca alacağınız maaş kadar ödeme yapmak zorundadır. Örneğin:

Brüt maaşınız 20.000 TL ise ve ihbar süreniz 8 hafta (yani yaklaşık 2 ay) ise, ihbar tazminatınız brüt 40.000 TL olur.

Bu hesaplamaya, maaş dışında varsa düzenli yan haklar (örneğin yol ya da yemek ücretleri) de eklenir. Ancak net ödeme yapılırken, SGK primleri ve vergiler düşülür.

Emekli çalışan ne zaman başvurmalı?

Eğer işveren size ihbar süresini tanımadan, aniden işten çıkardıysa, ihbar tazminatı hakkınızı talep etmek için harekete geçebilirsiniz. İşten çıkarıldığınız anda işverene yazılı bir dilekçe ile başvurun. Eğer işveren buna yanıt vermezse, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na ya da bir iş mahkemesine başvurma hakkınız vardır. Hukuki süreç başlatmak için genelde 5 yıllık bir zaman aşımı süresi bulunur.

İhbar tazminatının kıdem tazminatından farkı nedir?

İhbar tazminatı, kıdem tazminatından farklı bir haktır.

Kıdem tazminatı: İşyerinde en az 1 yıl çalışmışsanız, belirli şartlarda (örneğin işverenin sizi haksız şekilde çıkarması gibi) buna hak kazanırsınız.

İhbar tazminatı: İşverenin sizi habersiz bir şekilde işten çıkarması durumunda, çalışma sürenize bağlı olarak ihbar tazminatı hakkı kazanırsınız.

Yani kıdem tazminatı, işyerindeki toplam çalışma sürenizle ilgiliyken; ihbar tazminatı, işten çıkarılma sürecinde işverenin kurallara uyup uymamasıyla ilgilidir.